In Cherán leiden vrouwen de revolutie

ELDERS – De Mexicaanse deelstaat Michoacán staat bekend om
een eindeloze golf aan extreme geweldsdelicten. Oorlogen tussen
verschillende drugskartels hebben een stempel gedrukt op het dagelijks
leven van veel Mexicanen. Toch is er hoop. In Cherán. Door Dirk Lotgerink. Vijf jaar geleden namen vrouwen en jongeren het er met succes op
tegen zwaar bewapende drugsbendes.  Tegelijkertijd stuurden zij alle
 autoriteiten de stad uit. Die revolutie is inmiddels gestreden maar de
herwonnen vrijheid, veiligheid en het autonome stadsbestuur staan nog
steeds symbool voor Cherán. Een chronologisch verslag van een moderne
revolutie.Klassiek getimmerde huizen verspreiden door de hele stad de geur van
hout. Op straat verkopen tientallen vrouwen thee of andere medicinale
planten. Mannen van middelbare leeftijd zijn er in Cherán haast niet:
‘Veel van hen zijn in de jaren negentig naar de Verenigde Staten
verhuisd. Zij komen een paar keer per jaar terug en nemen dan
luxeproducten mee’, zo verklaart María Hurtado Rosas de consequenties
van het veelbewogen stadsverleden. ‘Sinds de revolutie hoeven jongeren
de grens niet meer zo nodig over. Het is hier nu veilig en de
levensstandaard is enorm gestegen’, onderschrijft de ooggetuige van een
revolutie. Rosas is sinds 2012 lid van de autonome stadsraad van Cherán
en leidt ons vandaag rond terwijl ze vertelt hoe een lokale revolte tot
stand kwam.OntbossingDe voornaamste oorzaak van de volksopstand ligt bij de illegale
ontbossing. Cherán kende tot 2011 meer dan 27.000 hectare bos, waarvan
nog maar 7000 over is. ‘We zagen onze pijnbomen al jaren gekapt worden,
maar sinds 2008 ging het heel snel’, vertelt de energieke Rosas. ‘Opeens
kwamen grote opleggers de stad binnenrijden. Niemand wist bij welk
bedrijf of bij wie die bewapende ‘slechteriken’ hoorden. We wisten niet
wat ons overkwam. Van een vreedzame gemeenschap werd Cherán opeens
gevaarlijk gebied’.Want met de komst van de illegale industrie kwam ook het geweld, dat
sinds de drugsoorlog van 2006 alleen maar erger werd. Verschillende
kartels, waaronder de beruchte Familia Michoacana en Los Caballeros Templarios,
streden om stukken grond waar zij bomen kapten en advokadoplantages
begonnen om geld wit te wassen. Andere delen van het berooide land waren
direct bedoeld voor wietteelt.In januari 2011  reden dagelijks meer dan 100 vrachtwagens met
‘vermoorde bomen’, zoals Rosas de massale ontbossing noemt,  door de
smalle straten van Cherán.  Enorme kale plekken vormen het zichtbare
litteken van een gemarginaliseerd bos. Toen ook nog het geweld tegen
inwoners van de gemeenschap escaleerde en de eigenaar van een eenvoudige
levensmiddelenwinkel werd ontvoerd, was de maat vol.  Opmerkelijk
genoeg waren het vrouwen en jongeren die inzagen dat het zo niet langer
door kon gaan.‘De volgende vrachtwagen rijdt over mijn lijk!’De
geschiedenis van Cherán wordt geschreven door huismoeders, zo blijkt
uit de verhalen die buurtbewoners graag vertellen. ‘En in het bijzonder
door Josefina Estrada Velázquez’, bevestigt Rosas terwijl we aankloppen
bij het huis van een voormalig revolutieleider. Velázquez was namelijk
één van de vrouwen die in 2011 haar kinderen in een sfeer van angst naar
school bracht en besloot dat het anders moest.In haar bescheiden woonkamer staat ze ons te woord: ‘Samen met andere
moeders vroegen we ons op het schoolplein af hoe het mogelijk was dat
we dit allemaal toestonden. Onbekende dronkenlappen maakten lachend onze
bossen kapot, ze bedreigden onze kinderen en ontvoerden onze
echtgenoten. Dit kon niet langer zo doorgaan’. Velázquez besloot
letterlijk de noodklok te luiden en smeedde een plan: ‘Ik kreeg liever
zelf een kogel dan dat een van mijn kinderen of mijn man iets zou
overkomen’.In de nacht van 15 april komt Velázquez met zes andere moeders samen
op het kerkplein. De groep bracht de pastoor op de hoogte die om half
zes ‘s ochtends de kerkklokken luidde. Omdat het tijdstip niet
overeenkwam met het signaal van de ochtendmis gingen buurtbewoners uit
van een noodgeval. Zo’n veertig mensen, voornamelijk vrouwen en
jongeren, kwamen ongerust uit hun huizen en dachten aan brand. Zij
troffen echter Velázquez die de menigte wist te overtuigen van een
opstand.‘De volgende vrachtwagen rijdt over mijn lijk!’, schreeuwde ze.
Slechts gewapend met wat stokken, stenen en knalvuurwerk nam de groep
het op tegen de zwaarbewapende criminelen in het bos. ‘Een zware
oplegger kwam vanuit het bos onze kant op. We gooiden stenen waardoor
hij en de achtervolgende truck stopten. We begonnen op de chauffeurs in
te slaan, bonden hen vast en zetten ze gevangen in de kerktuin. De
slechteriken, zoals iedereen in Cherán over de leden van verschillende
kartels praat, waren totaal overrompeld. ‘Ze schreeuwden dat we het
opnamen tegen de grootste kartels van México, dat zij met zwaar geschut
terug zouden komen en dat wij geen schijn van kans hadden. Ze zaten er
naast!’, zo besluit Velázquez haar eigen heldenrelaas.TransitieDe gevechten tussen buurtbewoners, drugskartels en regeringsmilities
duurden enkele maanden, maar de macht was weer in handen van de
gemeenschap. Ondanks het overlijden van tientallen gemeenschapsleden,
draagt de strijd bij aan de eensgezindheid van de stad. Op straat wordt
kruidenthee verkocht en de aanwezige vrouwen schetsen een romantisch
beeld van de maanden na de gevechten:  ‘Op iedere straathoek bouwden we
 barricades en ’s nachts maakten we vuur. Vrouwen, kinderen en later ook
mannen beschermden hun eigen straathoek. Het was prachtig’, zo blikt de
verkoopster terug.‘Geen vreemdeling kwam de stad meer in waardoor het dagelijks leven
werd bemoeilijkt, maar financieel kregen we steun van familie in de
Verenigde Staten en van dorpelingen die verderop wonen’. Behalve ‘de
slechteriken’ werden ook de burgemeester en alle politieke partijen de
stad uitgejaagd en vervangen door een nieuw systeem. Er werd een
stadsraad in het leven geroepen, gebaseerd op normen en waarden van de Purépechas, de inheemse bevolkingsgroep waar het merendeel van de bewoners in Cherán deel van uitmaakt.
AutonomieSinds mei 2015 is Pedro Chávez Sánchez het hoofd van die
twaalfkoppige volksraad. Zo’n 600 leden van de gemeenschap kozen voor
hem waardoor hij de link tussen vier stadsdelen vormt, die elk 3
afgevaardigden leveren. Bovendien volgt hij het advies op dat voortkomt
uit de asambleas, de buurtvergadering, waarbij het functioneren
van de afgevaardigden en van de burgerwacht per wijk wordt besproken.
Een afgevaardigde of lid van de burgerwacht dat niet naar de
volksvergadering luistert wordt direct afgezet. Corruptie wordt zo de
eigen kop ingedrukt.Ook voert Sánchez besprekingen met de nationale overheid, die pas
sinds kort de autonomie van Cherán erkent: ‘We ontdekten een korte zin
in de Mexicaanse grondwet, die stelt dat oorspronkelijke bewoners van
een gebied recht hebben op onafhankelijk stadsbestuur. We hebben
letterlijk voor die  erkenning moeten vechten, maar de overheid
respecteert inmiddels onze bestuursvorm en probeert niet meer binnen te
dringen’.VeiligheidSinds de afwezigheid van de politieke partijen en de federale politie is het rustig in de stad.
Er is eigenlijk nooit meer sprake van een geweldsdelict, blijkt uit de
gesprekken met de vredelievende Purépechas en uit de berichtgeving over
Cherán in de nationale media[1].
‘Dankzij ‘mevrouw Josefina’ spelen mijn kinderen weer op straat.
Eigenlijk gebeurt hier nooit meer iets naars. Laatst fraudeerde een
meubelmaker met de herkomst van zijn hout, dat wel ja. Hij kreeg een
bordje om de nek met ¨Ik fraudeer¨ en bracht de middag door op het plein
voor de kerk’, zegt ze glunderend. 1) ‘De veiligste plek van Mexico
heet Cherán’.1) De grootste krant van México, La Jornada,
bericht op 17 april 2016 over de herdenking van de revolutie en
schrijft over het herstellen van de veiligheid binnen het nieuwe
systeem. http://www.jornada.unam.mx/2016/04/17/estados/023n1est Het incident met de meubelmaker vond plaats in 2015.Meer informatie:
– In Cherán wordt officieel niet gesproken van verkiezingen. In plaats
daar van wordt om de vier jaar een volksvergadering uitgeroepen, waarbij
inwoners van vier deelraden -verdeeld over vier wijken in de stad- drie
afgevaardigden benoemen. Dit doen ze door letterlijk in rijen voor de
kandidaten te gaan staan. De kandidaat met de langste rij mag
plaatsnemen in de volksraad. NB: De laatste benoeming van het Consejo
Mayor vond plaats in mei 2015.– Volgens La Jornada
heeft 25% van de inwoners in Cherán aangegeven graag het systeem met
reguliere politieke partijen terug te zien. Er zijn echter geen
aanwijzingen dat de Consejo Mayor spoedig zal veranderen.– Ieder jaar wordt op 15 april de revolutie en de transitie feestelijk herdacht. De bevolking zet de leden van de burgerwacht in het zonnetje en de lokale cultuur wordt tentoongesteld.– Op youtube is de film ‘De Boswachters’ te zien. Een fraaie documentaire van 45 minuten over het verhaal van Cherán (Engels ondertiteld).